પાસિફિક મહાસાગર ઠેઠ ઉત્તર ધ્રુવથી દક્ષિણ ધ્રુવ સુધી અને એશિયાના પૂર્વ કિનારાથી અમેરિકાના પશ્ચિમ કિનારા સુધી પથરાઈ પડ્યો છે. બધા સમુદ્રોમાં તે સૌથી શાંત છે, તેના પ્રવાહો વિશાળ અને મંદ છે. તેની ભરતી પણ શાંત હોય છે. તેમાં વરસાદો પુષ્કળ પ્રમાણમાં વરસે છે. બહુ વિચિત્ર સંજોગોમાં આ મહાસાગરની અંદર અમારે ફરવાનું થયું.
“પ્રોફેસર! આપણી મુસાફરી અહીંથી શરૂ થાય છે. જુઓ, પોણાબાર થવા આવ્યા છે. હવે હું વહાણને દરિયાની સપાટી ઉપર લઈ જાઉં છું.”
એટલું બોલીને કૅપ્ટન નેમોએ વીજળીની ટોકરી ત્રણ વાર વગાડી કે પંપ ચાલુ થઈ ગયા. પાણીનાં ટાંકાંઓમાંથી પંપ વડે પાણી ઉલેચાવા લાગ્યું. સાથે મૅનોમિટરની સોય વહાણની ઉપર જતી ગતિ માપવા લાગી. થોડી વારમાં વહાણ દરિયાની સપાટી ઉપર આવી પહોંચ્યું. અમે વહાણની બરાબર વચ્ચે આવેલી સીડી ઉપર ચડ્યા અને વહાણના તૂતક ઉપર આવી પહોંચ્યા. ઉપર ચડીને જોયું તો બરાબર શાળના કાંઠલા જેવો વહાણનો આકાર સ્પષ્ટ દેખાતો હતો. દૂરથી આ વહાણને જોઈને કોઈ તેને દરિયાઈ પ્રાણી ધારે એમાં શી નવાઈ?
તૂતકની પડખે જ એક નાની એવી હોડી તરતી દેખાઈ. વહાણને બંને છેડે બે પાંજરાં જેવી ઓરડીઓ હતી. કાચની દીવાલોથી તે મઢેલી હતી. એકમાં સુકાની બેસતો હતો, અને બીજામાં સર્ચલાઇટ મૂકવામાં આવી હતી.
સમુદ્ર ખૂબ સુંદર દેખાતો હતો. આકાશ સ્વચ્છ હતું. ચારે બાજુ ક્ષિતિજમાં પાણી સિવાય કશું દેખાતું નહોતું. કૅપ્ટને આકાશમાં મધ્ય ભાગે આવેલા સૂર્ય ઉપરથી માપ કાઢીને નક્કી કર્યું કે અમારું વહાણ અત્યારે પારિસના રેખાંશને ધોરણે ૮૫° ૧૫’ પશ્ચિમ રેખાંશ અને ૩૦° ૭° ઉત્તર અક્ષાંશ એટલે કે જાપાનના કિનારાથી ૩૦૦ માઈલને અંતરે છે. બરાબર આઠમી નવેમ્બરે બપોરે અમારી મુસાફરી શરૂ થઈ.
કૅપ્ટન ત્યાંથી મને એક ઓરડામાં લઈ ગયા. પુસ્તકાલયનાં પુસ્તકો તથા નકશાઓ વગેરે બધું મને વાપરવા માટે મારા કબજામાં મૂકયું અને ચાલ્યો ગયો. અમારું વહાણ પાછું સમુદ્રની સપાટીથી ૪૦ વામ નીચે ઊતરીને તરવા લાગ્યું.
હું એકલો પડ્યો. મારા મનમાં કૅપ્ટન નેમોના જ વિચારો ઘોળાયા કરતા હતા. તેનું પ્રચંડ શરીર મારી આંખ આગળથી ઘડી પણ દૂર નહોતું થતું. તેના શબ્દો મારા કાનમાં ગુંજ્યા જ કરતા હતા. મનુષ્યજાતિ તરફનો તેનો આટલો બધો તિરસ્કાર મને સમજાતો નહોતો, કલાકો સુધી આ જ વિચારો મારા મનમાં ચાલ્યા કર્યા.
“બ્લૅક રિવર’ને નામે ઓળખાતા પાસિફિક મહાસાગરના ગરમ પ્રવાહ બંગાળના ઉપસાગરમાંથી નીકળી, મલાક્કાની સામુદ્ર-ધુની વીંધી એશિયાને કિનારે કિનારે ચડે છે, અને ત્યાંથી ઉત્તર પાસિફિકમાં પ્રવેશ કરે છે. અનેક જાતની વિધવિધ વનસ્પતિઓનાં અને કપૂરનાં ઝાડનાં મોટાં મોટાં થડોને તે પોતાની સાથે ફેરવે છે. અમારું વહાણ પણ આ પ્રવાહની સાથે જ આગળ વધવા લાગ્યું. હું આ જોતો હતો ત્યાં નેડ અને કોન્સીલ મારા ઓરડામાં આવ્યા. મારી જેમ તેઓ પણ આ વહાણનું અદ્ભુત દૃશ્ય જોઈને તાજુબ થઈ ગયા હતા. તેમને મેં કૅપ્ટન નેમો સાથેની મારી વાતચીત તથા વહાણમાં મેં જે કાંઈ જોયું હતું તે બધું કહી સંભળાવ્યું. નેડને વહાણના વર્ણનમાં બહુ રસ ન પડ્યો; તેણે તો કૅપ્ટન નેમો કોણ છે, તે આપણને ક્યાં લઈ જવા માગે છે, આપણું શું થવાનું છે, એવા જ પ્રશ્નો મને પૂછવા માંડ્યા. મેં મારાથી આપી શકાય એવા ખુલાસા આપ્યા; પણ તેથી કાંઈ તેને સંતોષ થાય?
અમે વાત કરતા હતા તેવામાં એકાએક ઓરડામાં અંધારું થઈ ગયું. અમે ગભરાયા. ઓરડાની છત ઉપર જે બારી હતી તે બંધ થઈ ગઈ, પણ થોડી જ વારમાં પાછું ઓરડામાં અજવાળું આવ્યું. ઓરડાની બાજુની ભીમે તે બે લંબચોરસ બારીઓ અમે જોઈ. બારીઓ જાડા કાચની હતી. તેમાંથી વહાણની બહાર દેખાવ જોઈ શકાતો હતો.વહાણની એક મોટી વીજળીની બત્તીથી દરિયાની અંદર લગભગ એક માઈલ સુધી પ્રકાશ પડતો હતો. આ દૃશ્ય ખૂબ અદ્ભુત હતું. દરિયાનું પાણુ મીઠા પાણી કરતાં વધારે સ્વર છે અને પારદર્શક હોય છે. કોઈ કોઈ જગ્યાએ તો પંચોતેર વામ સુધી દરિયાનું તળિયું સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે, અને સૂર્યનાં કિરણો ૧૫૦ વામ સુધી પહોંચી શકે છે. વીજળીને ઝળહળતો પ્રકાશ આ પાણી સાથે એવો મળી ગયો હતો કે જાણે વીજળીનો પ્રકાશ જ પ્રવાહી રૂપમાં ફેરવાઈ ન ગયો હોય!
આ પ્રકાશમાં દરિયામાં અદ્ભુત સૃષ્ટિ જોવાનો પહેલો પ્રસંગ મળ્યો. જાતજાતની માછલીઓ વહાણની આસપાસ ગેલ કરતી હતી. કેટલીક આ વિચિત્ર પ્રાણી જેવા વહાણને જોઈને નાસી જતી હતી. મને અને કોન્સીલને આ માછલીઓનો થોડોઘણો અભ્યાસ હોવાથી એમાં ખૂબ રસ પડવા માંડ્યો. પણ નેડને તો એ માછલીઓમાં શિકાર પૂરતો જ રસ હતો; તેનો રસ અહીં પોષાય તેવું નહોતું, એટલે તે મૂંગો મૂંગો બેઠો હતો, પણ કોન્સીલ તેને બેસવા દે તેમ નહોતું. માછલીઓ વિશેનું પિતાનું જ્ઞાન તે નેડ પાસે ઠાલવવા માંડ્યો! હું તો એ માછલીઓ જોવામાં તલ્લીન હતો.
સાંજ પડી, એકાએક બંને બારીઓ બંધ થઈ ગઈ. ઓરડાની ઉપરના ભાગમાંથી પાછો પ્રકાશ આવવા માંડ્યો. સમુદ્રનું દૃશ્ય એકાએક બંધ થયું ત્યારે તે મને લાગ્યું કે હું સ્વપ્નમાંથી જાગ્યો છું. ઉપર યંત્રોમાં જોયું તે કપાસ (હોકાયંત્ર) ઉપરથી માલૂમ પડ્યું કે વહાણ ઈશાન ખૂણા તરફ જાય છે; મૅનોમિટર તરફ જોયું તો વહાણ ઉપર પાંચ વાતાવરણનો ભાર હતો, એટલે લગભગ ૧૦૦ વામની ઊંચાઈએ વહાણ ચાલતું હતું; અને વહાણની ઝડપ કલાકના પંદર માઈલની હતી. મને હતું કે હમણાં કૅપ્ટન નેમો આવશે પણ તે દેખાયો નહિ. નેડ અને કોન્સીલ પોતાના ઓરડામાં ગયા. ત્યાં ખાવાનું તૈયાર હતું. ભજન કરીને થોડી વાર મેં લખવા-વાંચવાનું કામ કર્યું અને પછી સૂઈ ગયા.
લગભગ ૧૨ કલાકની ઘસઘસાટ ઊંઘ પછી બીજે દિવસે હું જાગ્યો. કોન્સીલ પોતાની ટેવ મુજબ મારી તબિયતના સમાચાર પૂછી ગયો. નેડ તો હજુ ઘોરતો જ હતો. ઊઠીને મેં કપડાં પહેર્યાં અને સલૂનમાં ગયો. મેં ધાર્યું હતું કે કૅપ્ટન નેમો ત્યાં હશે પણ તે ખાલી હતો. સલૂનની દરિયામાં પડતી બારીઓ પણ બંધ હતી, એટલે દરિયાની અંદર કાંઈ જોઈ શકાય તેમ ન હતું. વહાણ તે પોતાની સાધારણ ગતિએ મૂળ દિશામાં જ ચાલ્યું જતું હતું. મારો બીજો દિવસ પણ આ પ્રમાણે પસાર થઈ ગયો. અમારી સરભરા બરાબર કરવામાં આવતી હતી. ખાવાનું પણ બરાબર નિયમિત આવ્યા કરતું હતું; પણ મારા મનમાં જોઈએ તેવો આનંદ નહોતો રહેતો. આખરે અમે કેદી હતા! હું નવરો પડતો ત્યારે વાંચવા-લખવાનું અને નોંધો કરવાનું કર્યા કરતો હતો.
અગિયારમી નવેમ્બરની સવારે એકાએક આખા વહાણમાં તાજી હવા ફેલાઈ ગઈ. અમારું વહાણ તાજી હવા લેવા માટે દરિયાની સપાટી ઉપર આવ્યું. હું દરિયાનાં દર્શન કરવા માટે વહાણના તૂતક ઉપર ચડ્યો. સવારના છ થયા હતા. આકાશમાં વાંદળાં હતાં. દરિયો શાંત હતો. મને હતું કે કૅપ્ટન અહીં મળશે, પણ મેં પેલા કાચના પાંજરામાં ફક્ત સુકાન સાચવીને બેઠેલા માણસને જ જોયો. હું તો બેઠો બેઠો દરિયાની ખુશનુમા હવા ધરાઈ ધરાઈને પીવા લાગ્યો. થોડી વારે આછાં વાંદળાંઓને ચીરીને સૂર્યનાં બાલકિરણો પાણી ઉપર નાચવા લાગ્યાં. એટલામાં એક માણસ ઉપર આવ્યો. મને જાણે જોયો જ ન હોય તેમ મારી પડખે ઊભા રહીને દૂરબીન માંડીને તેણે આસપાસ નજર નાખી અને પછી કાંઈક વિચિત્ર ભાષામાં તે એક વાક્ય બોલ્યો. એ વાક્ય જોકે પછી તે હું રોજ સાંભળતો; પણ હજુ સુધી તેનો અર્થ હું સમજી શક્યો નથી. પેલો માણસ નીચે ચાલ્યો ગયો. હું પણ મારા ઓરડામાં ગયો.
પાંચ દિવસ આ પ્રમાણે પસાર થઈ ગયા. રોજ અમારો વખત કંટાળાભરેલી રીતે પસાર થતો. કૅપ્ટન નેમો મને ક્યાંય દેખાયો નહિ. હવે તો મારે જ તેને મળવા જવું એમ મેં નક્કી કર્યું. ત્યાં એક દિવસે ૧૬મી નવેમ્બરે મારા ઓરડામાં દાખલ થતાં જ મેં ટેબલ ઉપર એક ચિઠ્ઠી પડેલી જોઈ. મેં તે ખોલી. ચિઠ્ઠી મોટા અને ચોખ્ખા અક્ષરે લખેલી હતીઃ
“પ્રોફેસર એરોના!
આવતી કાલે સવારે ક્રેમ્પોના બેટમાં આવેલા જંગલની અંદર શિકાર કરવા માટે કૅપ્ટન નેમો આપને આમંત્રણ આપે છે; અને આશા છે કે તેમાં આપને વાંધો નહિ હોય. આપના સાથીઓ પણ જો આપની સાથે આવશે તો વિશેષ આનંદ થશે.”