Catalog

‘સમુડી’ની જેમ ‘મોટીબા’ પણ યોગેશ જોષીની યશસ્વી કૃતિ છે. ‘મોટીબા’ને નર્મદ સુવર્ણચંદ્રક, ધનજી કાનજી સુવર્ણચંદ્રક, ગુજરાત સાહિત્ય અકાદેમી પુરસ્કાર પ્રાપ્ત થયા છે. ગુજરાત યુનિવર્સિટીના અભ્યાસક્રમમાં પણ આ કૃતિ સ્થાન પામી હતી.નારીચેતનાના સાક્ષાત્ અવતાર સમાં ‘મોટીબા’ વિશે અગ્રણી કવિ-વિવેચક શ્રી ચંદ્રકાન્ત શેઠની પ્રસ્તાવના આ પુસ્તકને પ્રાપ્ત થઈ છે. યોગેશ જોષી કવિ છે, આથી અનેક દુઃખ વેઠતાં છતાં ક્યારેય હિંમત ન હારતાં, Life forceથી ભર્યાં ભર્યાં મોટીબાનું સંકુલ ચરિત્ર તેઓ ઝીણી ઝીણી રેખાઓ થકી આબેહૂબ ઉપસાવી શક્યા છે. ‘મોટીબા’નું ગદ્ય, ખાસ તો મોટીબાની બોલી એ ગુજરાતી ગદ્યનું ઘરેણું બની રહે છે. Subjectivity તથા Objectivityની ધાર પર, જાણે કે દોરડા પર તેઓ હાથમાં વાંસ લઈને, સમતોલન જાળવીને ચાલી શક્યા છે. આ e-bookના અંતે યોગેશ જોષીની ‘મોટીબા’ વિશેની કેફિયત પણ મૂકી છે. સહૃદય ભાવકને ‘મોટીબા’માં પોતાનાંય મોટીબાની કેટલીક રેખાઓ દેખાશે, અનુભવાશે.આશા છે, સહુ સાહિત્યરસિકોને, અભ્યાસીઓને ‘મોટીબા’નો આ e-book અવતાર ગમશે. તો ચાલો, પ્રવેશીએ આ કૃતિમાં, ‘મોટીબા’માં...

આધુનિકતાના ધસમસતા પ્રવાહની સમાન્તરે કોઈ નીતર્યું સ્વચ્છ ઝરણું દોડી આવતું હોય – એ રીતે આ લઘુ નવલકથા સમુડી ગુજરાતીમાં અવતરેલી છે. 1984માં પ્રગટ થયેલી આ કૃતિ છેક 2017 સુધી ઘણી આવૃત્તિઓ પામતી રહી છે, એટલે કે સાહિત્યરસિક ભાવકોને સતત ગમતી રહી છે, યુનિવર્સિટીઓમાં ભણાવાતી રહી છે.

ઉત્તર ગુજરાતના અંતરિયાળ ગામની એક સાદી-સીધી કામવાળી છોકરી સમુડી એના રમતિયાળ, બોલકા, ઉમંગી, કામગરા સ્વભાવથી હર્ષદ, શાંતાફઈ, તેજો, વગેરે પાત્રોનાં – અને વાચકોનાં પણ –મનને જીતી લે છે. સમુડી-હર્ષદ-નયના એવી એક રેખા દોરાય છે પણ એ પ્રણયત્રિકોણની કોઈ ચીલેચલુ રેખા નથી. સાદી, સરળ કથા અને પ્રવાહી શૈલી છતાં, નવલકથામાં હર્ષદના સંવેદન-વિચારનાં, તો સમુડીના ગામડેથી મુંબઈ સુધી જતાં થતા ફેરફારોનાં, ને સમયની બે સમાન્તર ધારાઓનાં કેટલાંક સંકુલ વલયો ઊપસે છે જે આ કથાને નવલકૃતિની કલાત્મકતાનો સ્પર્શ આપે છે.

પહેલે પાનેથી જ રસપ્રદ બનતી આ નમણી કથામાં હવે પ્રવેશીએ…

‘પ્રથમ સ્નાન’ (૧૯૮૬)માં તાજા અને ઉત્કટ કવિ-અવાજનો રણકો છે – જાણે તમે ભૂપેશની કવિતા વાંચી રહ્યા નથી પણ સાંભળી રહ્યા છો. પહેલું જ દીર્ઘ કાવ્ય ‘એક ઈજન’ એના પ્રલંબ માત્રામેળી લયના વેગીલા પ્રવાહમાં તમને અંદર ખેંચી લે છે ને એના વિલક્ષણ સંવેદનજગતનો આનંદ-અનુભવ આપે છે. વ્યવહારની ટિખળથી વિચાર-સંવેદનની સંકુલ વાસ્તવિકતાને આલેખતું ‘હું ચા પીતો નથી'; તથા અદ્યતન ચિત્રકલાની કલ્પકતાવાળું, શબ્દદૃશ્યોની સાથે જ ભાષાની અનેક તરાહોથી વાસ્તવનાં અર્થદૃશ્યો ઊપસાવતું ‘બૂટકાવ્યો‘ પણ પ્રભાવક દીર્ઘ કાવ્યો છે. એવી જ સર્જકતા એનાં લયવાહી છતાં સંવેદનના અરૂઢ આલેખનવાળાં ‘પ્રથમ સ્નાન’, ‘નાથ રે દુવારકાનો’, વગેરે સુંદર ગીતોમાં છે. માત્રામેળ, છાંદસ, અછાંદસ, ગીતરચના એ બધા પ્રકારની કાવ્યરચનાઓમાં ભૂપેશન કવિ-અવાજનો તથા ભાષાની સર્જકતાનો આહ્લાદક અનુભવ વાંચનારને થવાનો.દ્રુતવિલંબિત છંદમાં રચાયેલું ૩૦૦ ઉપરાંત પંક્તિઓનું ‘કુપિત રાક્ષસીના શબની મહીં’ પણ એનું એટલું જ સશક્ત કાવ્ય હતું. માત્ર એના અવાજમાં જ અનેક વાર સાંભળેલું ને એના અવાજ સાથે જ અદૃશ્ય થયેલું) એ કાવ્ય કાગળ પર જો સચવાયું હોત તો આ સંગ્રહની ને ગુજરાતી કવિતાની એક અવિસ્મરણીય કૃતિ આપણને સાંપડી હોત.